1990-cı ilin
faciəli yanvar günlərinin ən dəhşətli
məqamlarından biri televiziyanın enerji blokunun
partladılması idi. Məlumat üçün bildirək
ki, ən operativ informasiya vasitəsi olan televiziya və radionun
fasiləsiz fəaliyyəti məhz enerji blokunun işindən
asılıdır. Enerji bloku işləmirsə, deməli,
televiziya da, radio da susuz dəyirmana dönəcək.
1990-cı il yanvar ayının 19-da axşam enerji
mənbəyi olan blokun partladılmasından məqsəd
də, fövqəladə vəziyyət elan olunmadan, bir
neçə saat sonra sovet qoşunlarının Bakını
zəbt etməsinə haqq qazandırmaq, xalqı informasiya
blokadasında saxlamaq idi. Həmin hadisə zamanı
televiziyanın montaj otağında “Xəbərlər” proqramını
efirə hazırlayan o vaxtkı baş
redaktor müavini Telman Qafarovla söhbətdə həmin
günləri xatırladıq.
— Telman müəllim, bildiyimizə görə, siz həmin o
partlayış axşamı televiziyanı tərk edib
getməyən bir neçə nəfərdən biri olmuşunuz.
Rəhbərlik nəyə görə işçiləri oradan uzaqlaşdırmağa
çalışmışdı? Bəs siz hansı
səbəbdən orada qaldınız?
— Bu məsələlərə, demək olar, tam
aydınlıq gətirilib. Aradan 19 il keçib. Həyatdan
gedənlərin dalınca danışmaq istəmirəm. Allah
günahlarını bağışlasın. Nə isə...
Teleradio işçiləri günorta saatlarında
dəstə-dəstə, tələsik televiziyanın
giriş qapısından çıxanda mən, Alı
Mustafayev, Nadir Abdullayev və operator Ələşrəf Maratlı
şəhərdə ayrı-ayrı vətəndaşlardan
müsahibələr götürüb işə
qayıdırdıq. Bir neçə nəfərin
təlaşla “hara gedirsiniz, qayıdın, idarədə
heç kəs yoxdur” — deməsindən bir şey başa
düşmədik. Sonra məlum oldu ki, işçilər
məhz respublika rəhbərliyinin, Ə.Vəzirovun
göstərişi ilə televiziyadan evə buraxılıb.
İkinci mərtəbədəki montaj otağına
gəldik. Tələsirdik, saat 8-də “Xəbərlər”
efirə çıxmalı idi.
— Müsahibələri kimlərdən
götürmüşdünüz? Mövzu nə idi?
— Əsas mövzu Qorbaçovun
Azərbaycana qarşı düşmənçilik
mövqeyi, bir də Ə.Vəzirovun
və respublikanın digər rəhbərlərinin o
günlərdəki antixalq mövqeyinin
tənqidi idi. Son günlərdə Vəzirov televiziya
rəhbərliyinə tapşırmışdı ki, məni
tənqid etsinlər, amma təhqirə yol verməsinlər.
Müsahibə verənlərin ağzından od
püskürürdü, bəzən təhqiramiz
ifadələr də işlədilirdi. Biz montaj zamanı
çox dərinə gedib hər sözü
“qayçılamırdıq”. Saat 7-də məni telefona
çağırdılar. Telefonda dedilər: “Telman, sən
hələ ordasan? Yaşca səndən böyük bir
şəxs kimi, həmyerlin kimi, xahiş edirəm, tələb
edirəm, bu dəqiqə düş aşağı,
özü də arxa qapıdan yox, əsas qapıdan — hovuz
tərəfdən çıx”.
— Danışan kim idi?
— İldırım Kəngərlinski, sədr müavini idi.
İkimiz də əslən Yerevan şəhərindən
olduğumuz üçün mənə canıyananlıq
göstərirdi. Mən çıxmadım, qalıb işimi
davam edirdim.
— Yanınızda kimlər vardı?
––“Günün ekranı” proqramının aparıcı
əməkdaşları Alı Mustafayev, Nadir Abdullayev,
montaj sexinin rəhbəri Rafiq Qasımov, bir də baş
rejissor Vasif Babayev bir yerdə idik. Məni yenə telefona
çağırdılar. Danışan
rəhbərlərimizdən biri idi. Hökmlə
danışdı. “Tez ol oradan get” — dedi.
Rədd cavabı verdim, “gözlə, yaxandan medal asacaqlar” —
deyib telefonu qapadı.
Axşam 8-ə 20 dəqiqə işləmiş boğuq bir
gurultunun eşidilməyi ilə montaj otağının,
bütövlükdə, binanın zülmətə qərq
olması bir oldu. Kim isə dilləndi: “ Partlatdılar,
demişdilər də...”
Kibrit yandırıb aşağı qaçdıq. Arxa
qapıdan həyətə çıxanda
gözlərimizə inanmadıq. Enerji blokunun qapıları,
avadanlıqların hissələri, daş-kəsək
əraziyə səpələnmişdi. Blok hələ
tüstülənirdi. Orda-burda kiçik alov görünür,
qığılcımlar ətrafa səpələnirdi.
“Bəlkə içəridə qalan, xəsarət alan var? ”—
deyib içəri atıldıq. Qabaqda mən, Rafiq Qasımov,
bir də Alı Mustafayev idi. İçəridən
harayımıza səs verən olmadı. Texniki
işçilərdən biri gəlib dedi ki,
içəridə heç kim qala bilməz, bir az
əvvəl rus əsgərləri blokda
işləyənlərin hamısını buradan qovdular.
Çox keçmədi ki, əsgərlər bizi də oradan qovub küçəyə
çıxartdılar. Montaj otağına qayıdıb
lentlərimizi götürməyə də imkan
vermədilər.
— Ertəsi gün yanvarın 20-si idi...
— Mən Bülbülə qəsəbəsində
yaşayırdım. Səhər öz maşınımla
evdən çıxıb aeroport yoluna çatanda gecə
necə dəhşətlər törədildiyi mənə
bəlli oldu. Yollar qana boyanmışdı, minik və yük
maşınları əzik-üzük edilmişdi, qan
gölməçələrinin yanına qərənfillər
qoyulmuşdu. İnsan seli Mərkəzi Komitəyə
tərəf üz tutmuşdu. Ara yollardan keçib televiziyaya
çatdım. Axşam partladılmış enerji blokunun
qabağında çoxlu yüksək rütbəli
hərbçilər, rəhbər mülki şəxslər
toplaşmışdı. Saat 9-da baş mühəndis
Rəhim Dərafərin və bir
neçə mütəxəssis təmirə
başladılar.
— Həmin gün Teleradio Komitəsində, deyilənə
görə, dramatik hadisələr baş verib ...
— Saat 10-da bir neçə nəfər qarşı
tərəfdə — hovuzun yanında söhbət edirdik. Xalq
şairi Bəxtiyar Vahabzadə də gəldi.
Gözündən qan damırdı, hirsindən əlləri
əsir, dili söz tutmurdu. Elə bu vaxt televiziya və radioya
nəzarət edən general Ovçinnikov
mühafizəçilərinin əhatəsində bizə
yaxınlaşıb əmr etdi ki, bir yerə
toplaşmayın, ərazini tərk edin. Bunu deməyi ilə
Bəxtiyar Vahabzadənin ona tərəf atılıb
üzünə tüpürməyi, üstəlik “svoloç!” deməyi indi də
gözümün qabağındadır. Bircə anda
generalın mühafizəçiləri avtomatlarına
güllə yeridib üstümüzə tuşladılar.
Elə bu vaxt möcüzə baş verdi. Alı Mustafayev
generala yaxınlaşıb şirin Qazax ləhcəsində,
“tovariş general, on deputat, narodnıy poet” — dedi.
General da, mühafizəçilər də qəzəblə
bizdən uzaqlaşdılar...
— Enerji blokunun təmiri nə vaxt başa çatdı?
— Təxminən 2 gün sonra təmir başa çatdı,
televiziya fəaliyyətə başladı. “Fəaliyyət”
deyəndə ki, ancaq generallar Ovçininkov
və Dubinyakın əmrləri, xalqı
sakitliyə çağıran müraciətləri verilirdi.
Özləri yazıb, özləri də oxuyurdular. Yollara
səpələnmiş qərənfilləri, şəhid
məzarlarını çəkmək, efirə vermək
mümkün deyildi. General lentlərə baxandan sonra
qərarını verdi. Məsələn, mən həmin
günlərin birində şəxsən
tanıdığım şəhid Zahid Əliyevin ailəsini
və məzarını çəkib efirə vermək istəyəndə
Ovçinnikov al qərənfillərə
qərq olmuş məzarı görüb, sanki, gürzə
ilanla rastlaşıbmış kimi bağırdı: “snyat” (çıxarılsın!)
Höcətləşməm onunla bitdi ki, məni avtomat
qundağı ilə itələyib otaqdan
çıxardılar.
— Ümidiniz nəyə idi? Dövranın belə
qalmayacağına inamınız vardımı?
— İnanın, bizi yaşadan ümid idi, inam idi. Bilirdik ki,
Azərbaycan gec-tez müstəqil olacaq,
şəhidlərimizin arzuları
gerçəkləşəcək. Şükürlər
olsun ki, indi o günləri yaşayırıq. Allah cəmi
şəhidlərimizə rəhmət eləsin!
Tahir AYDINOĞLU